De Nieuwe Route
In de praktijk worden buurtbewoners vaak zo laat bij een project betrokken,
dat ze zich niet betrokken voelen of zich alleen nog kunnen laten horen
door de hakken in het zand te zetten
Introductie De Nieuwe Route
Veel initiatieven of situatie (met name in het sociale domein) lopen vast. De Nieuwe Route is een gekantelde aanpak in het sociaal domein, maar zeker toepasbaar op vele vlakken, op vele ideeën en initiatieven. Kern van De Nieuwe Route is dat de regie en eigenaarschap over de te verbeteren situatie verschuift van de hulpverlening/gemeente (de systeemwereld) naar alle betrokkenen samen. (leefwereld èn systeemwereld).
De door Anke Siegers ontwikkelde ‘Nieuwe route’ wordt door zowel beleidsmakers, uitvoerenden als burgers als zeer positief ervaren. Het levert alle betrokken partijen winst op. Het delen van alle informatie, gelijkwaardig mogen besluiten, zorgen dat iedereen zich veilig voelt om te kunnen zeggen wat er nodig is en zorgen dat alle betrokken partijen om tafel zitten, zijn voorwaarden. Soms zijn er ook kaders nodig, bijvoorbeeld vanuit de wet, de veiligheid of financiële mogelijkheden.
Niet praten over, maar praten met…
De Oude en Nieuwe Route naast elkaar
In de huidige maatschappij lopen steeds vaker mensen vast in de huidige route naar ondersteuning, samenwerking of vorm van participatie . Met de beste bedoelingen worden er plannen gemaakt vóór mensen in plaats van mét de mensen. Hierdoor ervaren betrokkenen niet dat de situatie nog van hen is. Het verlies aan eigenaarschap leidt tot verbroken verbindingen, afstand, een nog groter wantrouwen naar een gemeente en (nog meer) bureaucratie. Dit moet en kan anders, zeker als een ‘oude route’ tot niets geleid heeft.
De Nieuwe Route kan hierin een leidraad zijn en zorgen voor hernieuwd eigenaarschap en de oplossingen bij alle betrokkenen samen. Het is een kanteling in denken, organiseren en doen die leidt tot een gelijkwaardige samenwerking tussen inwoners, organisatie, andere betrokken partners en overheid. Het gaat hierbij om het netwerk actief te betrekken, samen te besluiten over wat de beste oplossing is en om samen de regie te houden. Deze nieuwe manier komt neer om alle betrokkenen in dit traject gelijkwaardig mee te laten denken, mee te laten beslissen en mee te laten doen.
Een route die leidt tot een gedragen plan van allemaal.
De Nieuwe Route
De Nieuwe Route gaat dus niet over de inhoud, maar over de route die naar een gewenste situatie leidt. Wanneer mensen samen besluiten wat er nodig is en ze voelen zich eigenaar van de situatie en de oplossingen, zijn ze ook gemotiveerd om zich voor langere tijden te verbinden aan de gekozen oplossingen. Motivatie, betrokkenheid, verantwoordelijkheid en samenredzaamheid zijn het effect van deze nieuwe aanpak.
- De Nieuwe Route start met een vraag. Er is een situatie waarbij verschillende partijen betrokken raken.
- De volgende stap is nog niet naar inhoud, maar het zoeken naar wie er allemaal betrokken zijn en wie er mee zouden kunnen, moeten en mogen denken. De betrokkenen werken samen toe naar het maken van een gezamenlijk, gedragen plan. De professionals besluiten dus niet alleen en niet voordat alle betrokkenen zijn samengekomen en de hele situatie hebben doorgesproken.
- De laatste fase is uitvoering van het plan. Alle betrokkenen hebben samen afspraken gemaakt over wie wat doet. Iedereen doet wat hij wil of kan.
Belangrijk is om goed aandacht te geven aan de besluitvorming. Ook tijdens de voorbereidingen en het het hele traject moet er voldoende tijd en ruimte zijn om werkelijk te kunnen zeggen wat er nodig is, zodat mensen geen afspraken maken, die ze later niet kunnen waar maken. Dit geldt ook over goede afspraken maken wanneer men weer bijeenkomt om de voortgang te bespreken.
Voor het waarmaken en het succes van deze Nieuwe Route zijn een aantal fundamentele factoren belangrijk.
Het zijn noodzakelijke ingrediënten waarmee alle deelnemers/betrokkenen aan de slag gaan. De manier waarop men vervolgens met de ingrediënten omgaat, is uiteraard ook van belang. En dat is geen eenvoudige taak.
De basisfactoren voor de Nieuwe Route:
- Regie en verantwoordelijkheid zijn gekoppeld aan eigenaarschap. Wanneer regie en verantwoordelijkheid in evenwicht zijn, ervaren mensen eigenaarschap.
- Een gelijkwaardig overleg. Alle betrokken zitten samen aan tafel en zijn gelijkwaardig. De verhouding tussen de professional (systeemwereld) en betrokkenen (leefwereld) is gelijkwaardig en direct anders.
- Doorbreken van geheimen. Er wordt voor alle betrokkenen niets achtergehouden. Alle betrokkenen denken mee over dergelijke situaties.
- Doorbreken van wederzijdse greep. Een mogelijke wederzijdse greep komt op de achtergrond en wordt vervangen door een gezamenlijk belang.
- Georganiseerde tegenspraak. Het kost moeite om mensen uit te nodigen om mee te denken, vooral als men het per definitie niet eens met elkaar zijn. Toch zorgt dit ervoor dat men de problematiek van verschillende kanten kan belichten en heel bewust besluiten nemen.
- Iedereen deelt alle informatie. In de Nieuwe Route is veel aandacht voor alle informatie. Met elkaar besloten alle betrokkenen op basis van alle informatie wat nodig is.
- Circulaire wederkerigheid. In het belang van alle betrokkenen betekent dit ‘zaken’ doen voor elkaar. Iedereen draagt een steentje bij in het gezamenlijke belang.
- Erkenning. Mensen voelen zich wel betrokken, maar zijn al jaren niet gehoord. Het erkennen van een dergelijke situatie is daarom nodig. Wanneer de frustratie uit het verleden werkelijk gehoord is, kunnen mensen weer openstaan voor samenwerking in de toekomst.
- Kennis delen. Om werkelijk goede besluiten te nemen, hebben mensen alle beschikbare informatie nodig. Alle informatie wordt met alle betrokkenen gedeeld, ook als zij fysiek niet aanwezig zijn, maar wel betrokken zijn en mogen zijn van de aanwezigen.
- Samen besluiten. Een wezenlijke factor in de Nieuwe Route is het samen besluiten. Hiervoor is nodig dat alle betrokkenen ook fysiek samenkomen, gelijkwaardig overleggen, alle informatie delen, tijd hebben en overeenstemming bereiken. Dit maakt dat iedereen achter het besluit staat.
- Andere kijk op het sociale netwerk. Sociale netwerken verbinden zich vaak rond een bepaald thema of situatie. In de Nieuwe Route gaat men uit van een situationeel netwerk, dat bestaat uit alle betrokkenen die het belangrijk vinden dat de situatie verbetert. Deze mensen vindt men door een vraag te stellen die begint met ‘wie’.
- Herhaling. De Nieuwe Route is een ingezette beweging waarin alle betrokkenen samen besluiten. Niet alleen op dit moment, maar ook in de toekomst. Wanneer de situatie verandert, zijn er aanpassingen nodig. Ook dan kijkt men weer wie er betrokken zijn. Dit zal uiteindelijk leiden tot meer betrokkenheid en participatie.
De Nieuwe Route is dus niet de makkelijkste route.
Het is wel de route die leidt tot betrokkenheid en dit leidt weer tot participatie,
een van de belangrijkste uitgangspunten van de decentralisatie.
Van belang is dat alle betrokkenen begrijpen en moeten leren hoe ze anders gaan handelen om een idee of initiatief te realiseren. Wanneer het ‘waarom’ helder is, volgen ‘hoe’ en ‘wat’ vanzelf. De Nieuwe Route is geen kunstje, maar een denkraam. Gewoonlijk begint een traject met een vraag. In een dergelijke vraag zit al vaak de oplossing van de vrager verborgen. In de Nieuwe Route werkt men met een vraag waarin alle vragen en eventuele oplossingen van alle betrokkenen passen. De centrale vraag zal zijn:
Wat is ervoor nodig, zodat…?
De centrale vraag voor een planbijeenkomst is de vraag waarover alle betrokkenen gezamenlijk gaan spreken. De vraag waarop het plan antwoord gaat geven. Wanneer een centrale vraag begint met ‘Wat is ervoor nodig, zodat..?’ liggen de mogelijkheden om over na te denken open (samen bedenken wat er nodig is = regie). Dit is niet het geval als een centrale vraag begint met ‘Hoe kunnen we ervoor zorgen dat…?’ (samen zorgen voor = uitvoering en verantwoordelijkheid).
Dit is het verschil tussen een vraag die zich richt op meedenken
en een vraag die zich richt op meedoen.
Op het moment dat men een besluit gaat nemen, zoekt men in de Nieuwe Route naar wie er betrokken zijn. Vaak zijn er meer betrokkenen dan professionals van te voren denken. Om deze mensen te vinden stelt men een vraag afhankelijk van de situatie.
Geschikte groepsvergrotende vragen:
- Wie vinden het belangrijk, dat…?
- Wie vinden het nog meer belangrijk…?
- Wie zouden er mee kunnen denken?
- Wie hebben er last van de situatie?
Dit valt in de praktijk meestal niet mee om de juiste vragen te stellen. Hoe meer de behoefte aan veiligheid meespeelt, hoe belangrijker het is om een zo groot mogelijke groep te krijgen. Hoe meer mensen, hoe completer het uiteindelijke verhaal, hoe steviger het plan.
Uiteraard is het ook van belang om kennis en kunde van alle betrokkenen de ruimte te geven in gesprekken. Maar in de voorbereiding naar een planbijeenkomst zijn andere kwaliteiten nodig dan in de Oude Route. Het gaat nu niet om de inhoud, maar om de voorbereiding op de planbijeenkomst(en). Drie vragen kunnen helpen:
- Wie vinden het nog meer belangrijk dat het idee of initiatief er komt of dat een situatie verandert?
- Wat heb je nodig aan informatie om antwoord te kunnen geven op de centrale vraag?
- Voel je je veilig genoeg om aanwezig te zijn en alles te kunnen zeggen wat er nodig is tijdens de bijeenkomst?
Voorop staat dat de mensen die met de Nieuwe Route gaan werken, de basis-ingrediënten en uitgangspunten, het ‘waarom’ van de aanpak, snappen, voelen en dragen.
De voorwaarden voor het plantraject:
- De mensen die uiteindelijk te maken krijgen met de uitvoering van het plan, zijn betrokken bij het maken van het plan.
- Iedereen heeft voldoende en eerlijke informatie gekregen om te kunnen besluiten.
- Er is gelijkwaardigheid tijdens het besluitmoment.
- Er is voldoende tijd om goed te kunnen denken tijdens het besluitvormingsmoment.
- Er zijn mogelijkheden om te kunnen kiezen.
- De consequenties van de besluiten zijn voor iedereen duidelijk.
- Iedereen staat achter het genomen besluit of plan en geeft dit ook aan.
- Er staan duidelijke vervolgafspraken in het plan zodat iedereen betrokken blijft waar dat nodig.
Bronnen
Anke Siegers – De Nieuwe Route (link = inkijkexemplaar)
De tekst is een korte samenvatting van de oude en nieuwe route en afkomstig uit het boek De Nieuwe Route van Anke Siegers. Zij is organisatiepsycholoog en groepsconflictbemiddelaar en houdt zich bezig met het inrichten van een maatschappij waarin samensturing met alle partijen gebruikelijk is. In diverse rollen adviseert en begeleidt ze hierin overheden, organisaties en professionals. Ze is de ontwikkelaar van De Nieuwe Route.
